Bez Czarny
|
| ||
 | ||
| Królestwo | Rośliny | |
| Rząd | Szczeciowce | |
| Rodzina | Piżmaczkowate | |
| Gatunek | Bez Czarny | |
| Wysokość | do 12 m. | |
Bez Czarny, dziki bez czarny – gatunek rośliny z rodziny piżmaczkowatych, dawniej zaliczany był także do rodziny bzowatych i przewiertniowatych.
Inne zwyczajowe nazwy polskie: bez lekarski, bez pospolity, bzowina, bzina, buzina, hyczka, baźnik, bess, best, bestek, bez apteczny, bez aptekarski, bez biały, bez dziki, bzowina czarna, bzowki, côrny bez, flider, gołębia pokrzywa, hebz, holunder, hyćka, kaszka, suk.
Gatunek szeroko rozprzestrzeniony w Europie, w Polsce pospolity. Wykorzystywany jest jako roślina lecznicza, kosmetyczna, ozdobna i jadalna. Spożycie niedojrzałych i nieprzetworzonych owoców skutkować może jednak zatruciem.
Gatunek zmienny – wyróżnia się kilka podgatunków, przy czym klasyfikacja ich nie jest ustalona. Wyhodowano liczne odmiany ozdobne różniące się głównie ubarwieniem i kształtem liści.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Zazwyczaj wysoki krzew, rzadko drzewo. Osiąga wysokość do 10–12 m. Korona szeroka, kulista.
Liście
Mają długość około dwukrotnie większą od szerokości. Są nieparzysto-pierzastozłożone, złożone najczęściej z 5, rzadziej z 3, 7 lub 9 naprzeciwległych, jajowato-eliptycznych i ostro piłkowanych listków osiągających od 3 do 9 cm długości.
Na górnej stronie są ciemnozielone, od spodu jasne, rzadko owłosione na nerwach. Dolna para listków na krótkich ogonkach, pozostałe listki siedzące.
Rynienkowaty od góry i zaokrąglony od dołu ogonek ma do 8 cm długości. Przylistków brak lub są krótkotrwałe i nitkowate.
U nasady liścia i listków występują pozakwiatowe, podłużne miodniki. Jesienią przebarwiają się na żółto, często są też purpurowo nabiegłe, rzadziej brązowieją.
Kwiaty
Białe, promieniste, zebrane w duże i płaskie baldachogrona o średnicy zwykle od 10 do 20 cm, z 5 głównymi gałązkami. Pojedyncze kwiaty są drobne.
Mają krótki kielich z 5 trójkątnymi i stępionymi na szczycie łatkami o długości do 2 mm. Korona jest białokremowa, z 5 płatkami w dole zrośniętymi w krótką rurkę, w górze z zaokrąglonymi łatkami, w sumie o długości 2,5–3,5 mm.
Słupek jest pojedynczy, z krótką szyjką i 3–5 znamionami[9]. Pręcików jest 5 z nitkami białymi o długości 2–2,5 mm i z jasnożółtymi pylnikami. Nie mają miodników.
Owoce
Mięsiste i lśniące pestkowce, po dojrzeniu fioletowoczarne, z 3–6 nasionami. Mają kształt kulisty i średnicę od 6 do 8 mm. Nasiona osiągają od 3,5 do 4,1 mm długości i 1,6–1,8 mm szerokości, mają kształt jajowaty, na przekroju są trójkątne, ale o zaokrąglonych kantach.
Powierzchnia ich jest falista i jasnobrązowa do zaróżowionej.
Rozwój[edytuj | edytuj kod]
Krzewy bzu czarnego zakwitają zwykle po raz pierwszy w 3 lub 4 roku życia, rzadko w 2. W zależności od strefy klimatycznej kwitnienie przypada na czerwiec lub lipiec.
Pręciki i słupek dojrzewają równocześnie. Kwiaty wydzielają silny zapach. Pyłek dokonujący zapylenia przenoszony jest zwykle przez owady zapylające z innych kwiatów lub kwiatostanów, ale zwykle w obrębie tej samej rośliny.
Zapylaczami są często niewielkie muchówki. Owoce rodzone są corocznie obficie, dojrzewają od końca sierpnia do października i utrzymują się na roślinie w postaci zwisających owocostanów.
Rozsiewane są przez liczne gatunki ptaków, które zjadają owoce, nie trawią jednak nasion. Dzięki temu wraz z ich odchodami rozsiewane są one nieraz na duże odległości. Krzewy bzu czarnego dożywają ponad 25 lat.
| Krzewy Liściaste: | Bez Czarny - Bez Koralowy - Bukszpan Zwyczajny - Kalina Koralowa - Róża - Leszczyna Pospolita - Wierzba Iwa - Irga Czarna - Irga Zwyczajna - Olsza Zielona - Porzeczka Czarna - Porzeczka Zwyczajna - Śliwa Tarnina - Wierzba Śląska - Wierzba Szara - Wierzba Uszata - Wierzba Wiciowa - Wiśnia Karłowata - Jeżyna. |
| Krzewy Iglaste: | Jałowiec Pospolity - Jałowiec Płożący - Kosodrzewina - Jałowiec Sabiński. |