Trzmielojad

Trzmielojad
Królestwo	Zwierzęta
Gromada	Ptaki
Rząd	Szponiaste
Rodzina	Jastrzębiowate
Gatunek	Trzmielojad
Długość ciała	50–60 cm.
Rozpietość skrzydeł	135–160 cm.
Masa ciała	samce: 440–943 g, samice: 360–1050 g.

Trzmielojad Zwyczajny, pszczołojad – gatunek dużego, wędrownego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych. Nie wyróżnia się podgatunków.

Środowisko

Zamieszkuje niemal całą Europę oraz Azję, od zachodu po środkową Syberię. Odbywa wyjątkowo długie wędrówki, jak na europejskie ptaki szponiaste. Zimuje w Afryce Subsaharyjskiej, ale nigdy w Europie.
W Polsce rozpowszechniony, choć występuje nierównomiernie – częściej w południowej i wschodniej części kraju. W pozostałej części kraju spotkać go można głównie w dolinach rzek.
Omija jedynie najwyższe partie polskich gór. To nieliczny, a w Wielkopolsce i na Pomorzu bardzo nieliczny ptak lęgowy. Możliwe jednak, że szacowana populacja krajowa jest zaniżona – często trzmielojady są mylnie uznawane za myszołowy.
Przylatuje od połowy kwietnia i w maju, a odlatuje w sierpniu i wrześniu. Migracja, poprzez większą liczbę ptaków, jest lepiej zauważalna jedynie na Wybrzeżu. W historii ornitologicznych obserwacji znalazły się dni, kiedy w ciągu godziny widziano kilkadziesiąt przelatujących trzmielojadów.
Wyjątkowo spotykano go w październiku i listopadzie, ale nigdy zimą.

Charakterystyka

Obie płci ubarwione podobnie, ale dorosły samiec ma szarą głowę, a samica jest ciemniejsza, bardziej brązowa.
Dorosłe ptaki obu płci oraz ptaki młode różnią się od siebie również wzorem prążkowania na lotkach i sterówkach.
Upierzenie bardzo zmienne, od jasnego, śmietankowo-białego po ciemnobrunatne. Spód zawsze jaśniejszy niż grzbiet, mocno prążkowany, a na sterówkach 2–4 wyraźne ciemniejsze, poprzeczne pasy. Podobne poprzeczne pasy widoczne również na lotkach, a u spodu skrzydeł ciemne plamy nadgarstkowe.
Tylny brzeg skrzydeł i ogona zakończony ciemnym pasem. Młode bardziej brązowe, między paskami ogona mają delikatne prążkowanie. Ich oczy są ciemne, mają też żółtą woskówkę ze szczelinowatymi nozdrzami.
Sylwetka w locie: skrzydła długie i szerokie, o nieregularnej krawędzi; głowa niewielka, smukła, klinowata, wysunięta do przodu, podobnie jak u kukułki; ogon długi, wąski u nasady, z zaokrąglonym końcem.

Rozmiary

długość ciała ok. 50–60 cm

rozpiętość skrzydeł ok. 135–160 cm

masa ciała: samiec 440–943 g, samica 360–1050 g

Najstarszy odnotowany (zaobrączkowany) trzmielojad dożył wieku 29 lat.

Pożywienie

Socjalne błonkoskrzydłe żądłówki – osy, szerszenie, trzmiele. Obserwuje ruchy tych owadów, dzięki czemu lokalizuje ich gniazda i następnie rozgrzebuje je, żerując nawet przez kilka dni. Może również poszukiwać pokarmu chodząc po ziemi.
Wyjada przede wszystkim larwy i poczwarki, sprawnie wygrzebując je nogami z ziemnych gniazd, ale dorosłe osobniki zjadają również imago, odrzucając przed połknięciem odwłok zawierający żądło. Agresywnie broniące się osy sprawnie wychwytuje, siedząc na pobliskiej gałęzi lub na ziemi.
Młode są karmione całymi plastrami z czerwiami z wygrzebanych gniazd owadów, które rozrywa dziobem i pazurami. Może też rabować gniazda os wiszące na drzewie lub znajdujące się w dziupli. Jednak nie łapie lecących pszczół miodnych, ani nie dobiera się do ich larw i poczwarek w ulach.
Czasami, zwłaszcza wiosną, pieszo poluje na jaszczurki, żaby i duże owady, a także podloty drobnych ptaków gniazdujących na ziemi oraz wyjada jaja.
Ptaków jednak nie goni w locie. Późnym latem zjada również owoce, w tym jagody. W przenoszeniu całych gniazd os lub plastrów do swojego nadrzewnego gniazda i ich rozgrzebywaniu pomagają mu silne nogi o tępych pazurach.
Inną adaptacją są sztywne pióra zapobiegające atakom rozszalałych os – przylegają mocno do ciała. Na kantarku obok dzioba drobne pióra są łuskowato ułożone i tworzą strukturę podobną do pancerza, co chroni przed użądleniem. Brakuje mu jednak specjalnych przystosowań do zabijania większych kręgowców. Za pokarmem może oddalać się o parę kilometrów od gniazda, zapuszczając się na tereny otwarte.
W wielu językach, również w polskim, nazwa tego ptaka odnosi się do specjalizacji pokarmowej, czyli do trzmieli, os i pszczół.

Lęgi

Wyprowadza jeden lęg w roku na przełomie maja i czerwca. Toki rozpoczynają się zaraz po przylocie z zimowisk. W słoneczne, ciepłe dni samce wykonują loty godowe, trzepocząc skrzydłami nad grzbietem, w sposób przypominający lot motyla. Pary są monogamiczne.
Gniazdo buduje na drzewie liściastym lub iglastym na grubej gałęzi lub w rozwidleniu pnia, często na skraju lasu. Zajmuje opuszczone gniazdo innych ptaków drapieżnych lub buduje je samodzielnie.
Stosunkowo niewielkie, charakterystycznie obficie obłożone po bokach gałązkami z zielonymi liśćmi brzozy lub osiki. Wyścielone jest trawą i porostami.

Rząd Szponiaste

---

Rodzina Rybołowy:

Rybołów.

Rodzina Jastrzębiowate:

Trzmielojad - Gadożer - Orlik Krzykliwy - Orlik Grubodzioby - Orzeł Przedni - Błotniak Stawowy - Błotniak Łąkowy - Krogulec - Jastrząb Zwyczajny - Bielik - Kania Ruda - Kania Czarna - Myszołów.