Bóbr Europejski

Bóbr Europejski
Królestwo	Zwierzęta
Gromada	Ssaki
Rodzina	Wiewiórkowate
Gatunek	Bóbr Europejski
Długość ciała	178–247 mm.
Masa ciała	170 g do 450 g.

Bóbr europejski[20], a także: bóbr zwyczajny, bóbr rzeczny, bóbr wschodni[21] (Castor fiber) – gatunek ziemno-wodnego gryzonia z rodziny bobrowatych (Castoridae). Uważa się go za największego gryzonia Eurazji: masa ciała dorosłego osobnika dochodzi do 29 kg, a długość ciała do 110 cm. Jest zwierzęciem silnie terytorialnym, rodzinnym i zasadniczo monogamicznym; wiedzie nocny tryb życia. Posiada szereg cech morfologicznych, które ułatwiają mu prowadzenie ziemnowodnego trybu życia – może przebywać pod wodą bez przerwy nawet do 15 minut. Bóbr należy do nielicznego grona gatunków, które potrafią przystosować środowisko do własnych potrzeb. Dzięki wyjątkowo silnym siekaczom bobry potrafią ściąć bardzo grube drzewa, o średnicy nawet do 1 m. Do najbardziej charakterystycznych śladów funkcjonowania bobrów w środowisku należą budowane przez nie tamy i żeremia.

W przeszłości zasięg występowania gatunku obejmował całą strefę umiarkowaną Europy i Azji, do czasów dzisiejszych wyginął w wielu regionach Europy. Można go spotkać w północnej części Eurazji: od Francji, przez Europę Środkową, Skandynawię, po Rosję, wraz z azjatycką jej częścią, a także w chińskim regionie Sinciang i w zachodniej Mongolii.

W większości krajów europejskich Castor fiber podlega ochronie na podstawie dwóch aktów prawnych: Konwencji o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk oraz dyrektywy siedliskowej. W Polsce jest gatunkiem częściowo chronionym[22][23][24].

Tryb życia

Bóbr europejski jest zwierzęciem ziemnowodnym[58][35], silnie terytorialnym[59], wiodącym nocny tryb życia[55]. Jest rodzinny i zasadniczo monogamiczny[35]. Zwykle na stanowisku żyje jedna rodzina, w skład której wchodzą rodzice i maksimum dwa pokolenia potomstwa – w sumie do 4–10 osobników. Sporadycznie napotyka się w jednym stanowisku funkcjonowanie większej kolonii rodzinnej. Terytorium pojedynczej rodziny obejmuje zwykle od 1 do 4 km długości cieku. Zagęszczenie stanowisk zależy od wielu czynników zewnętrznych, w tym lokalnych warunków żywieniowych i hydrologicznych oraz od presji człowieka. Podczas badań populacji bobrów w Szwecji stwierdzono zagęszczenie rzędu 0,20 stanowisk na 1 km², zaś na Suwalszczyźnie około 0,15 na 1 km²[55]. Bobry żerują zwykle w pasie do około 20 metrów od linii brzegowej[59], a jedynie sporadycznie zapuszczają się w głąb lądu na odległość kilkuset metrów[55].

Cykl życiowy

Samica C. fiber rodzi jeden raz w roku, średnio dwa młode w miocie, maksymalnie do sześciu[55] (inne źródła mówią o większych maksymalnych miotach – nawet do 15 młodych)[35]. Okres intensywnego rozrodu przypada na lata między 3 a 10 rokiem życia zwierząt. Gody odbywają się w styczniu i lutym. Do kopulacji dochodzi w wodzie i trwa ona 0,5–3 minuty. W sytuacji, gdyby nie doszło do zapłodnienia samicy, ruja może się powtarzać nawet do 5 razy w czasie okresu godowego co 12–14 dni. Ciąża trwa 105–107 dni, a młode przychodzą na świat w maju lub czerwcu. Samica rodzi na siedząco i przednimi łapami pomaga młodym wyjść na świat. Bobry rodzą się pokryte gęstym, miękkim futrem i ważą ok. 500 g. Po porodzie samica troszczy się o to, by je dokładnie wylizać. Młode szybko rosną – w ciągu pierwszych dwóch miesięcy życia dobowy przyrost masy ciała wynosi 40–50 g. Po roku małe bobry mają już po około 8–13 kg, a po drugim roku życia ich masa ciała sięga 14 kg. Opiekę nad młodymi sprawują obydwoje rodzice oraz starsze rodzeństwo. Młode bobry dobrze pływają, ale chętnie korzystają z grzbietu lub ogona matki jako środka transportu. W pierwszym miesiącu życia bobry żywią się wyłącznie odżywczym, tłustym mlekiem matki. Śpią w nocy, a w dzień baraszkują. Po przejściu na pokarm stały zmianie ulega dobowy cykl ich aktywności. Chętniej śpią w ciągu dnia, aktywne są wieczorem[60][55].

Bóbr europejski żyje do około 30 lat[55]. Włoski zoolog Giorgio Marcuzzi twierdzi, że bobry żyjące w ogrodach zoologicznych osiągają wiek 35–50 lat[61][62]. Roczny przyrost populacji w Polsce wynosi od kilku do kilkunastu procent[55].

Rozmieszczenie

Dawniej bóbr europejski występował w całej strefie umiarkowanej Europy i Azji. Na początku XX wieku liczebność bobrów europejskich była już ograniczona do około 1200 osobników, żyjących w ośmiu izolowanych populacjach. W pierwszej dekadzie XXI wieku za sprawą przesiedleń, reintrodukcji i działań ochronnych liczebność bobrów znacznie wzrosła. W roku 2010 była szacowana na około 1 040 000 osobników, jednak liczba ta obejmuje także populacje wsiedlonego na północnym zachodzie i dalekim wschodzie Federacji Rosyjskiej bobra kanadyjskiego (C. canadensis), którego zasięgi występowania sąsiadują lub pokrywają się z zasięgami populacji C. fiber[64].

Obecnie spotkać go można w północnej części Eurazji w: Austrii, Białorusi, Belgii, Chinach, Chorwacji, Czechach, Estonii, Finlandii, Francji, Holandii, Litwie, Liechtensteinie, Łotwie, Mołdawii, Niemczech, Norwegii, Polsce, Rosji, Słowacji, Słowenii, Szwecji, Szwajcarii, Ukrainie, Węgrzech[51], a także w azjatyckiej części Rosji (znaczne populacje w zachodniej i środkowej Syberii oraz małe reliktowe populacje na terenach Syberii zachodniej i południowej), jak również w chińskim regionie Sinciang i w zachodniej Mongolii[64]. W części współczesnych lokalizacji bóbr europejski formalnie uznany jest za gatunek wymarły, jednak podlegał reintrodukcji[51].

Rozmieszczenie

Bóbr europejski jest roślinożercą[60][55]. Stare przekonania, że bobry polują na ryby, są nieprawdziwe[55]. Bóbr może żywić się niemal wszystkimi dostępnymi częściami roślin przybrzeżnych i wodnych – łykiem drzew i krzewów (w tym często osiki i wierzby), gałązkami, roślinami zielnymi: trzciną, grążelami[35]. Pełna lista zjadanych roślin jest długa i składa się z ponad 200 gatunków roślin zielnych i 100 drzewiastych[60], w praktyce jednak ta różnorodność jest ograniczona, bowiem bóbr żeruje w stosunkowo wąskim, bo zwykle około 20–metrowym pasie brzegowym. Od późnej wiosny do wczesnej jesieni bobry żywią się głównie roślinnością zielną. Od października, kiedy jej zaczyna brakować, zaczynają wybierać krzewy i drzewa liściaste. Ich fragmenty są także magazynowane na zimę. Bobry nie zjadają jednak samego drewna, ale korę drzew, liście, młode pędy, cienkie gałązki i łyko[60][55].

Spośród drzew lubią topolę, osikę i wierzby[35] oraz – w nieco mniejszym stopniu – brzozę, leszczynę i inne drzewa liściaste. Po olszę czarną i szarą sięgają niechętnie[55].

W skład zimowego żeru polskich populacji wchodzą wierzby: wierzba szara (Salix cinerea), uszata (Salix aurita), pięciopręcikowa (Salix pentandra) i purpurowa (Salix purpurea), lokalnie wierzba wiciowa (Salix viminalis) i śniada (Salix livida). W zależności od specyfiki siedliska wybierają jeszcze inne gatunki. Kiedy nie mają innej możliwości, to wybór pada na brzozę omszoną (Betula pubescens), brzozę niską (Betula humilis) i brodawkowatą (B. pendula)[55].

Na terenach górskich bobry chętnie wybierają młode jesiony (Fraxinus excelsior), buki (Fagus silvatica), jawory (Acer pseudoplatanus) oraz drzewa twarde, np. dąb (Quercus sp.) i grab (Carpinus betulus). W siedliskach zlokalizowanych na terenach o wysokich zboczach, a także w terenach górskich zjadają elementy wierzby białej (Salix alba) oraz wierzby iwa (S. caprea). Badacze stwierdzili także podgryzanie niektórych drzew owocowych – np. jabłoni. Bobry nie lubią sosny (Pinus sylvestris) i świerka (Picea abies)[60][55].

Organizm bobra nie jest w stanie łatwo spożytkować całego przyjmowanego pokarmu, bowiem znaczną część pożywienia roślinnego stanowi celuloza. Dlatego bóbr stosuje cekotrofię, czyli specyficzną odmianę koprofagii. Wytwarza dwa rodzaje odchodów i zjada jeden z nich, ten w którym znajdują się składniki wstępnie przetworzone przez bakterie[55].

Rząd Gryzonie

---

Rodzina Wiewiórkowate:

Świstak Tatrzański - Wiewiórka Pospolita - Suseł Perełkowany.

Rodzina Bobrowate:

Bóbr Europejski.

Rodzina Chomikowate:

Chomik Europejski - Karczownik Ziemnowodny - Nornica Ruda - Nornik Bury.