|
|
| Linia 1: |
Linia 1: |
| − | __NOTOC__
| |
| | {| class="wikitable" style="width: 25%; float:right; margin-left: 10px;" | | {| class="wikitable" style="width: 25%; float:right; margin-left: 10px;" |
| − | | colspan="3" style="background-color:#0066ff;" | | + | | colspan="3" style="background-color:#9966ff;" | |
| − | <center>'''Ameryka Centralna'''</center> | + | <center>'''Afryka Południowa'''</center> |
| | |- | | |- |
| − | | colspan="2" | [[Plik:Ameryka-poludniowa.jpg|center|250px]] | + | | colspan="2" | [[Plik:Afryka-polodniowa.png|center|250px]] |
| | |- | | |- |
| − | | colspan="3" style="background-color:#0066ff;" | | + | | colspan="3" style="background-color:#9966ff;" | |
| − | |-
| + | |
| − | |style="width: 45%" | '''Rodzaj obiektu'''
| |
| − | | [[Kontynent]]
| |
| − | |-
| |
| − | |style="width: 45%" | '''Powierzchnia'''
| |
| − | | 17 840 000 km²
| |
| − | |-
| |
| − | |style="width: 45%" | '''Wysokość max.'''
| |
| − | | 6962 m n.p.m., <br>Aconcagua.
| |
| − | |-
| |
| − | |style="width: 45%" | '''Wysokość śr.'''
| |
| − | | 655 m n.p.m.
| |
| − | |-
| |
| − | |style="width: 45%" | '''Wysokość min.'''
| |
| − | | 105 m p.p.m. <br>Laguna del Carbon.
| |
| − | |-
| |
| − | |style="width: 45%" | '''Ilość państw'''
| |
| − | |
| |
| − | |-
| |
| − | | colspan="3" style="background-color:#0066ff;" |
| |
| − | <center>'''Miejsce na mapie świata'''</center>
| |
| − | |-
| |
| − | | colspan="2" | [[Plik:Mapa-swiata-afryka.jpg|center|250px]]
| |
| − | |-
| |
| − | | colspan="3" style="background-color:#0066ff;" |
| |
| | |} | | |} |
| − | '''Ameryka Południowa''' – kontynent o powierzchni 17,8 miliona km² leżący na półkuli zachodniej oraz w większej części na półkuli południowej, a w mniejszej – na półkuli północnej. Niekiedy uważana jest również za subkontynent Ameryki. | + | '''Ameryka Centralna''' – centralny region geograficzny Ameryki, położony między Morzem Karaibskim na wschodzie a [[Ocean Spokojny|Oceanem Spokojnym]] na zachodzie. Definiowany jest jako południowa część [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]], na południowym wschodzie łącząca się z [[Ameryka Południowa|Ameryką Południową]]. |
| − | | |
| − | Amerykę Południową oblewa od wschodu Ocean Atlantycki, a od zachodu Ocean Spokojny. Od północy, przez Przesmyk Panamski oraz Morze Karaibskie, kontynent graniczy z Ameryką Północną. Jego powierzchnię zajmuje 13 państw: Argentyna, Boliwia, Brazylia, Chile, Ekwador, Gujana, Kolumbia, Paragwaj, Peru, Surinam, Urugwaj, Wenezuela, Trynidad i Tobago oraz dwa terytoria zależne: Gujana Francuska należąca do Francji i brytyjskie Falklandy.
| |
| − | | |
| − | Powierzchnia Ameryki Południowej zajmuje 17 840 000 km² i w 2010 roku zamieszkiwało ją ponad 396 mln osób co stanowiło 5,79% ludności świata[3]. Powierzchniowo, wśród kontynentów, Ameryka Południowa zajmuje czwarte miejsce za [[Azja|Azją]], [[Afryka|Afryką]] oraz [[Ameryka Północna|Ameryką Północną]]. Największym miastem jest mające prawie 20 mln mieszkańców São Paulo.
| |
| − | <br>
| |
| − | | |
| − | ==Nazwa kontynentu==
| |
| − | Nazwa „Afryka” pochodzi z łaciny i oznacza „ziemia Afrów”. Nazwa ta jako nazwa kontynentu leżącego na południe od Morza Śródziemnego pojawiła się po raz pierwszy w dziele De chorographia autorstwa Pomponiusza Meli z 41 roku naszej ery. Wcześniej określano nią rzymską prowincję na tym kontynencie. Ten wówczas nazywano „Libia”.
| |
| − | <br>
| |
| − | | |
| − | ==Geografia==
| |
| − | Ameryka Południowa obejmuje południową część półkuli zachodniej. Kontynent na północnym zachodzie jest ograniczony przez Przesmyk Darién wzdłuż granicy kolumbijsko-panamskiej lub, jak twierdzą niektóre źródła, przez Kanał Panamski, który przecina w poprzek Przesmyk Panamski.<br>
| |
| − | Geopolitycznie i geograficznie cała Panama – wraz ze wschodnią częścią Kanału Panamskiego – jest zazwyczaj wymieniana wśród krajów [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]] i [[Ameryka Środkowa|Ameryki Środkowej]]. Niemal cały kontynent znajduje się na płycie południowoamerykańskiej. Trójkątny kształt Ameryki Południowej sprawia, że ma ona najkrótszą linię brzegową spośród wszystkich kontynentów.
| |
| − | <br>
| |
| − | | |
| − | == Ukształtowanie terenu ==
| |
| − | Ameryka Południowa ma trójkątny kształt oraz mało zróżnicowaną linię brzegową. Do największych półwyspów zalicza się: Brunswick i Taitao, natomiast największe |wyspy to: Ziemia Ognista, Riesco oraz Santa Inés.
| |
| − | | |
| − | W Ameryce Południowej przeważają tereny nizinne, średnia wysokość kontynentu wynosi 655 m n.p.m. Wzdłuż zachodniego wybrzeża rozciągają się Andy, będące przedłużeniem Kordylierów z [[Ameryka Północna|Ameryki Północnej]]. Najwyższym szczytem jest Aconcagua w Argentynie 6962 m n.p.m., a najniżej położonym obszarem – Laguna del Carbon 105 m p.p.m., również znajdująca się na terenie Argentyny.
| |
| − | | |
| − | Najrozleglejsze obszary [[Wyżyna|wyżynne]] Ameryki Południowej to: [[Wyżyna Gujańska]], [[Wyżyna Brazylijska]], [[Wyżyna Patagońska]], natomiast nizinne: [[Nizina Orinoko]], [[Nizina Amazonki]], [[Nizina La Platy]].
| |
| − | | |
| − | Brazylia jest największym krajem kontynentu i zajmuje około połowy jego powierzchni i obejmuje połowę populacji. Pozostałe kraje i terytoria są podzielone pomiędzy trzy regiony: kraje andyjskie, guajańskie i stożek południowy.
| |
| − | | |
| − | Najdalej wysunięte punkty kontynentu na stałym lądzie:
| |
| − | | |
| − | * na północy – Przylądek Gallinas (12°25′N)
| |
| − | * na południu – Przylądek Froward (53°54′S)
| |
| − | * na zachodzie – Przylądek Pariñas (81°22′W)
| |
| − | * na wschodzie – Przylądek Branco (34°47′W)
| |
| − | <br>
| |
| − | | |
| − | ==Flora i fauna==
| |
| − | Ameryka Południowa, dzięki swojej niedostępności dla człowieka oraz dużej rozciągłości południkowej, jest jednym z najbardziej biologicznie zróżnicowanych kontynentów na Ziemi. Kontynent jest zamieszkiwany przez wiele interesujących i rzadkich zwierząt, takich jak lama, anakonda, pirania, jaguar, wigoń czy tapir. <br>
| |
| − | Również lasy Amazonii są niezwykle zróżnicowane biologicznie – można tam spotkać znaczną część gatunków występujących na Ziemi. Najczęściej spotykane rośliny użytkowe to: ziemniaki, tytoń, kakaowce oraz ananasy.
| |
| − | <br>
| |
| − | | |
| − | ==Klimat==
| |
| − | W Ameryce Południowej występują wszystkie strefy klimatyczne, począwszy od klimatu równikowego na północy kontynentu, poprzez zwrotnikowy, podzwrotnikowy, umiarkowany do subpolarnego na południu kontynentu. Pod względem opadów w Ameryce Południowej są tereny o obfitych opadach , ale również pustynne w Andach. Na pustyni Atacama występuje najdłuższy okres bez opadów 300 lat od 1670 do 1972.<br>
| |
| − | Również minimalne średnie opady są tam najmniejsze i wynoszą 0,8 mm. Maksymalne średnie opady notuje się w Lloro-Choco 12 717 mm.
| |
| − | | |
| − | Na zachodnich stokach Andów Patagońskich w Chile oraz na nizinie pacyficznej w Kolumbii i w środkowym biegu rzeki Magdaleny opady przekraczają nawet 7000 mm rocznie. Najbardziej suchymi obszarami są zachodnie stoki w środkowej części Andów. Na pustyni Atacama są miejsca, gdzie ostatni deszcz spadł 400 lat temu.<br>
| |
| − | W północnej części Chile, w mieście Arica roczne sumy opadów nie dochodzą do 1 mm, a w Iquique bywają okresy kilkunastoletnie, w których nie spada ani jedna kropla deszczu.
| |
| − | | |
| − | Najwyższą temperaturę powietrza na kontynencie odnotowano 11 grudnia 1905 r. w argentyńskim mieście Rivadavia i osiągnęła ona 48,9 °C, a najniższą 1 czerwca 1907 r. w Sarmiento, wynoszącą –32,8 °C.
| |
| | | | |
| − | <br><br>
| + | '''Afryka Południowa''' – region Afryki obejmujący południową część kontynentu. Zwykle do krajów Afryki Południowej zaliczane są: |
| − | {{kontynenty i regiony ziemi}}
| + | * [https://pl.wikipedia.org/wiki/Angola Angola] |
| − | <br>
| + | * [https://pl.wikipedia.org/wiki/Botswana Botswana] |
| − | [[Category:Kontynenty]] | + | * [https://pl.wikipedia.org/wiki/Eswatini Eswatini] |
| | + | * [https://pl.wikipedia.org/wiki/Komory Komory] |
| | + | * [https://pl.wikipedia.org/wiki/Lesotho Lesotho] |
| | + | * [https://pl.wikipedia.org/wiki/Madagaskar Madagaskar] |
| | + | * [https://pl.wikipedia.org/wiki/Majotta Majotta] |
| | + | * [https://pl.wikipedia.org/wiki/Malawi Malawi] |
| | + | * [https://pl.wikipedia.org/wiki/Mauritius Mauritius] |
| | + | * [https://pl.wikipedia.org/wiki/Mozambik Mozambik] |
| | + | * [https://pl.wikipedia.org/wiki/Namibia Namibia] |
| | + | * [https://pl.wikipedia.org/wiki/Po%C5%82udniowa_Afryka Południowa Afryka] |
| | + | * [https://pl.wikipedia.org/wiki/Reunion Reunion] |
| | + | * [https://pl.wikipedia.org/wiki/Seszele Seszele] |
| | + | * [https://pl.wikipedia.org/wiki/Wyspy_Rozproszone Wyspy Rozproszone] |
| | + | * [https://pl.wikipedia.org/wiki/Zambia Zambia] |
| | + | * [https://pl.wikipedia.org/wiki/Zimbabwe Zimbabwe] |
